Een horizontaal zevende knoopsgat vergt extra moeite bij de productie, en is minder stevig. Bovendien gaat het moeilijker dicht, omdat het ingaat tegen de menselijke eigenschap om herhaalde handelingen automatisch uit te voeren. Een systeem dat geen rekening houdt met menselijke eigenschappen is een systeem van het zevende knoopsgat.

De uitdrukking "van het zevende knoopsgat"

Waar komt ze vandaan? Vertaler-redacteur Lucienne Heemskerk geeft een goede verklaring in haar blog. Omdat het zevende knoopsgat (meestal) het laatste is in de rij, wordt de uitdrukking gebruikt om iets van mindere kwaliteit aan te duiden. Ook Van Dale geeft die verklaring. Dat ook de andere posities wel eens (ge)(mis)bruikt worden, en dat er een naai-, brei- en haakclub bestaat met de naam "Het zevende knoopsgat" getuigt vooral van de creativiteit van de menselijke geest.

Overhemden en knoopsgaten

De meeste overhemden hebben zeven knoopsgaten (tegenwoordig vind je er ook met acht, allicht als gevolg van de toenemende lengte van mensen; daar kom ik later op terug). Ik heb mij lang afgevraagd waarom het zevende knoopsgat soms horizontaal staat, terwijl de andere vertikaal staan (behalve het eerste, maar dat slaan we over omdat we het meestal open laten), en ik ben niet de enige. Als je een hemd dichtknoopt, doe je dat doorgaans van de tweede naar de zevende knoop. Dat is een vast patroon, dat na verloop van tijd in je kleine hersenen geraakt, zodat het automatisch verloopt. Tenminste als alle knoopsgaten in dezelfde richting staan. En daar komt dat zevende de boel verstoren. Staat dat horizontaal, dan is het automatische proces verstoord, en moet je een andere beweging maken om de knoop dicht te krijgen. En wat erger is: bij het ene hemd staat dat zevende knoopsgat horizontaal, bij het andere vertikaal, en je weet het niet op voorhand, dus een aanpassing in het automatisme is niet eens mogelijk. Dit is een storende factor, dit geeft stress.

Het horizontale zevende knoopsgat

Die horizontale positie heeft nochtans een aantal nadelen. Een naaimachinefabrikant zegt bv. in een e-boek dat horizontale knoopsgaten de neiging hebben om uit te rekken omdat ze dwars op de draadrichting geplaatst zijn, waardoor extra verstevigingen nodig zijn. Een horizontaal gat maakt ook het productieproces moeilijker (je moet de stof een kwartslag draaien), en dus duurder. Hier en daar vind je wel een forum (maar da's doorgaans geen referentie…) waar wordt beweerd dat het iets met bewegingsvrijheid zou te maken hebben, en (wat mij logischer lijkt) dat je aan de horizontale opening meteen merkt wanneer de onderste knoop is bereikt, zodat je niet te vroeg stopt met dichtknopen. Maar dat laatste is dan weer een tunnelvisieredenering, die suggereert dat je verder knoopt tot ofwel het knoopsgat horizontaal staat, ofwel er verder geen knoop meer is. Maar dat doe je normaal niet; dank zij het automatisme stop je immers vanzelf na de zevende knoop (waarvan de positie je al dan niet stoort). En mocht er toch een achtste knoop zijn, dan stopt het automatisme nog steeds na de zevende, en gaat het niet verder voelen of er nog een achtste is. Let er maar eens op bij grote mensen (zolang dat niet op navelstaren gaat lijken).

Dus: het horizontale zevende knoopsgat vergt extra complexiteit bij de productie, heeft duidelijk nadelen voor de stevigheid van het hemd (en de extra bewegingsvrijheid lijkt mij onzin, gezien de beperkte afmetingen van een knoopsgat). Het wordt niettemin geproduceerd, omdat het wordt gezien als een vereenvouding bij het dichtknopen, terwijl het alles juist moeilijker maakt, net omdat een fundamentele menselijke eigenschap, nl. het instellen van automatismen, genegeerd wordt.

Algemeen

Een systeem dat geen rekening houdt met menselijke eigenschappen, is een systeem van het zevende knoopsgat.

Probleem en oplossing

Algemeen gesteld is het probleem dat complexiteit wordt toegevoegd die één of meer van de betrokken partijen stoort i.p.v. te helpen. Daar zijn twee oplossingen voor: (1) die complexiteit niet toevoegen, (2) zorgen dat ze niemand stoort.

In het geval van het horizontale zevende knoopsgat is er aan punt (2) weinig te doen; het stoort een menselijk automatisme, en dat kan je niet uitschakelen. Dus blijft enkel (1) over: het zevende (of algemeen het laatste) knoopsgat niet horizontaal zetten.

Meestal gaat dit probleem over verstoring van menselijke automatismen, maar dat is niet het enige. Ook het negeren van andere menselijke eigenschappen, bv. kuddegeest of eigenbelang (zie ook de zeven hoofdzonden), levert doorgaans een systeem op dat niet goed tot zelfs helemaal niet werkt. De discussie of dat dan automatismen zijn of niet, is interessant, maar niet relevant voor de basale fout "systeem van het zevende knoopsgat".

Enkele richtlijnen:
– In elk proces waar mensen een rol spelen kunnen ook problemen ontstaan door menselijke eigenschappen. Houd daarmee rekening.
– Schiet niet op de boodschapper. Mensen hebben doorgaans een (goede) reden om te doen wat ze doen. Haal alle nuttige dingen uit de boodschap.

Een verdere uitwerking van het probleem van het zevende knoopsgat vindt je in Het zevende knoopsgat in de krant.