"Een aantal personen" wordt in geschreven en gesproken teksten doorgaans beschouwd als enkelvoud. En toch klopt het niet.

Aantal: meervoud of enkelvoud?

Er wringt iets

Het is nu toch al een aantal jaren dat dit fenomeen regelmatig kortsluiting veroorzaakt in mijn hersenen. Een "aantal personen", is dat meervoud of enkelvoud? Met andere woorden: een aantal personen gaan naar huis of gaat naar huis?

Dikwijls lijkt het alsof enkelvoud de regel is bij iets als "een aantal personen", maar ik vind dat het wringt, elke keer als ik het hoor op de radio, of ergens lees. Als het een regel is, denk ik dat die niet klopt, officieel of niet. Dat zie je ook als het gebruik af en toe overdreven wordt, zoals in dit voorbeeld uit deredactie.be op 05/09/2016:
"Het dorp van de eeuwelingen", zo wordt Acciaroli in Zuid-Italië genoemd. 81 van de 700 inwoners is 100 jaar of ouder. Amerikaanse wetenschappers hebben onderzocht wat het geheim is van hun lange leven".
Dit fragment uit de site van "De Redactie" toont aan dat het enkelvoud wordt toegepast zonder nadenken, zelfs als dat overduidelijk ten onrechte is. Eenentachtig is toch wel meervoud, niet? En of er dat nu 81 van de zoveel zijn maakt toch geen verschil, wel? Dus "81 van de 700" is meervoud. Van de bewoners zijn er 81 ouder dan 100 jaar. (Tussen haakjes: intussen blijkt de tekst gecorrigeerd te zijn…)

Even kijken wat hier gebeurt. Waarom wordt "een aantal personen" als enkelvoud gezien? Misschien omdat "aantal" enkelvoud is (als het meervoud was, stond er "aantallen"). Maar dat je daaruit mag afleiden dat "een aantal personen" ook enkelvoud is, lijkt mij fout. Ik denk dat hier in de eerste plaats sprake is van gebrekkige aspectscheiding.

Aantal als attribuut of als groepering

In "een aantal personen" heb je immers twee aspecten, nl. enerzijds het aantal personen (bv. 81) en anderzijds een groepering van individuen, dus in feite een groep van personen. Stel dat die personen (dit is duidelijk meervoud) naar huis gaan. Kan je dan zeggen dat een aantal personen naar huis gaat? Neen, zou ik denken. Het komt mij vreemd over dat 10 personen naar huis gaan, en een aantal personen naar huis gaat, omdat "een aantal" niet naar huis kan gaan. Een aantal zegt iets over de grootte van een groep personen, anders gezegd, het aantal is een attribuut van een groep personen. Een aantal kan wel stijgen of dalen, maar kan niet naar huis gaan; iets anders voorstellen lijkt mij absurd.

Gebrekkige aspectscheiding

Ik denk dat een groep iets anders is dan een aantal. Een groep kan wel naar huis gaan, en is dan enkelvoud. Een groep mensen gaat naar huis (wat dan wel impliceert dat ze als groep naar huis gaan, en niet afzonderlijk!), meerdere groepen mensen gaan naar huis. Een groep van iets kan dingen doen (bv. zich verplaatsen), een aantal kan alleen een waarde hebben en stijgen en dalen. Een aantal is een attribuut van een groep. Je zegt ook niet dat de grootte van een groep mensen naar huis gaat, dus zeg je ook niet dat een aantal mensen naar huis gaat, toch? Als je zegt dat een groep planten groeit, betekent dit niet dat de planten groeien, maar wel de groep groeit, dus dat de groep groter wordt, dus dat er planten bijkomen. Maar naarmate ik verder schrijf voel ik mijzelf verder wegzakken (en de lezers afhaken…). Hier klopt nog iets niet.

Ik kan zeggen "een aantal mensen gaan naar huis" maar ook "het aantal mensen stijgt". Is dit louter het verschil tussen "het" en "een"? Ik stel mij nu voor dat "het aantal" enkel gebruikt wordt als het werkelijk om het getal gaat, en "een aantal" als het gaat om de groep. In dat geval is "het aantal personen" enkelvoud, en "een aantal personen" meervoud. "Het aantal personen dat naar huis gaat is 81" klinkt normaal. Maar dan moet "een aantal personen gaat naar huis" toch ook normaal klinken, maar dat doet het niet? Ook normaal is dit "[Het aantal van de personen die naar huis gaan] is 81", met de nadruk op het aantal. Maar "Het aantal [personen die naar huis gaan] is 81" is dan weer raar? En wat met "de groep van personen die naar huis gaan"?

Het probleem is dat ook "een aantal" in twee betekenissen gebruikt wordt, nl. als attribuut en als groepering. Hier is sprake van een gebrekkige aspectscheiding. "Het aantal bezoekers neemt toe": aantal als attribuut (geen twijfel over enkelvoud). "Een aantal bezoekers verdwaalt / verdwalen" (wel twijfel): aantal als groepering.

De Taalunie

De Taalunie wijdt hier een interessante pagina aan: Aantal (een – mensen waren / was). Daar zitten terechte stellingen in. Voor wie interesse heeft: zeker lezen; de pagina bevat ook verwijzingen naar andere gelijkaardige taalkwesties. Maar ik vind toch dat ze er niet helemaal uit geraakt zijn. Ze geven in elk geval een aantal (…) interessante voorbeelden (ik neem de nummering van de site over).

(1a) Het aantal ouderen was verrassend groot. – Is OK.
(1b) Het aantal ouderen waren verrassend groot. – Is volgens de taalunie uitgesloten, terecht. Wat volgens mij wel kan is dit: "een aantal ouderen waren verrassend groot" (!), maar dat heeft dan weer een andere betekenis…
(5) Een aantal vertegenwoordigers heeft een protestbrief ingediend. – Lijkt mij geen duidelijk voorbeeld, maar wel interessant. Als het gaat over het indienen van één protestbrief moet het "aantal" als groepering bedoeld zijn (er staat ook "een"). Maar ook "een aantal vertegenwoordigers hebben een protestbrief ingediend" is volgens mij correct; dit zeg je als meerdere vertegenwoordigers elk afzonderlijk een protestbrief hebben ingediend. Dit zou betekenen dat beide kunnen, enkelvoud en meervoud, en dat het afhangt van je standpunt: beschouw je de groep als geheel, of de individuen daarin.
(6a) Een honderdtal relschoppers werd of werden gearresteerd. Volgens de Taalunie kunnen beide. En daar zie ik geen verklaring voor; dit lijkt mij een arbitraire keuze.

Het 7e knoopsgat

Het onderscheid tussen de groep als geheel en de individuen daarin, blijkt dikwijls niet dadelijk uit de context, en is dus moeilijk te maken tijdens de opname van de boodschap, of die nu gelezen of gehoord wordt. Als het onderscheid belangrijk is, kan de uitdrukking altijd aangepast worden, bv. als "een aantal mensen gaan als groep naar huis".

Bovendien, als de groep als geheel naar huis gaat, gaan ook de individuen naar huis. En als de groep als geheel een protestbrief indient, hebben ook de individuen, alhoewel samen, een protestbrief ingediend. Dus als er hier iets weg kan, is het wel het enkelvoud.

"Een aantal" kan in theorie dus enkelvoud of meervoud zijn, maar (1) het onderscheid is dikwijls moeilijk te maken, en (2) met enkel het meervoud komen we er ook. Dus het onderscheid willen maken is een systeem van het zevende knoopsgat. Bijkomend bewijs hiervoor is dat de interpretatie soms ronduit foutief is, zoals in het voorbeeld hoger: "81 van de 700 inwoners is ouder dan 100" is fout; het zijn in elk geval de individuen die ouder zijn dan 100, niet de groep, dus meervoud.

Nogmaals aantal als groepering

De hele kwestie ontstaat natuurlijk omdat "een aantal" wordt beschouwd als synoniem voor "een groep". En waarom zou dat moeten mogen? Zeker als we het ermee eens zijn dat een "aantal" een attribuut is van een groep, kan het geen synoniem zijn. Een attribuut van een object gelijkstellen aan het object is vragen om onoplosbare problemen (vraag dat maar aan informatici). "Een aantal" gelijkstellen aan "een groep" is dus een vlag-en-ladingprobleem van jewelste.

Als we "een aantal" niet meer gebruiken als synoniem voor "een groep", is het probleem van de baan. Jammer dat de Taalunie dat niet heeft ingezien.

Conclusie

Ik houd over:
– "het aantal" gaat altijd over de hoeveelheid, en is altijd enkelvoud;
– volgens de Taalunie is "een aantal" enkelvoud als het gaat over de groep als geheel (heeft protest aangetekend), en meervoud als het gaat over de individuen in de groep (hebben protest aangetekend), maar die dubbele mogelijkheid is te moeilijk voor de hersenen, en niet nodig;
– het gebruik van "een aantal" als synoniem van "een groep" is een basale fout.

Verdere conclusies:
– De Taalunie heeft er ook mee geworsteld, en is er niet helemaal uit geraakt.
– Effectieve redeneringen komen pas los als je ze begint op te schrijven.
– Vlag-en-ladingproblemen helpen de wereld om zeep.

Aanvulling 01-12-2022

Een titel in Trends' breaking news vandaag (op 02-12 herhaald in de nieuwsbrief):
100.000 ondernemers gooien de handdoek in de ring
Verwacht wordt dat in 2022 een recordaantal bedrijven in België hun activiteiten zal stopzetten. Verschillende indicatoren wijzen erop dat het nog erger wordt in 2023.

De kern van deze titel is dat een aantal bedrijven hun activiteiten zal stopzetten.

• Ik zoek een woord voor de eigenschap van een object die zegt dat het meervoud of enkelvoud is; bv. "bedrijf" is enkelvoud, "bedrijven" is meervoud. Ik ken niet dadelijk een Nederlandse term, maar gok op "multipliciteit"; indien niet akkoord, laat mij iets weten.
• "Aantal" is enkelvoud, "aantallen" is meervoud. Hier gaat het echter om "aantal bedrijven"; is dat enkelvoud of meervoud? De regel die in dit artikel wordt geviseerd zegt enkelvoud; ik zeg meervoud.
• In de titel in Trends wijst "hun" op meervoud, en "zal" op enkelvoud, dus de multipliciteit van "aantal bedrijven" wordt in één regel op twee verschillende manieren geïnterpreteerd. Als dit niet duidelijk fout is weet ik het niet meer.
• Los van de aard van multipliciteit van "aantal bedrijven" zijn er twee mogelijkheden om de fout te vermijden:
  (1) … dat een aantal bedrijven zijn activiteiten zal stopzetten.
  (2) … dat een aantal bedrijven hun activiteiten zullen stopzetten.
• Het feit dat de fout gemaakt wordt in een titel in Trends is interessant op zich, omdat dit bewijst dat er een probleem is. Je zou kunnen zeggen dat de regel blijkbaar niet voor iedereen duidelijk is, maar wel correct, en dat het dus optie (1) moet zijn. Omdat het gaat over Trends betwijfel ik dat ten zeerste. Het zou kunnen wijzen op weerstand tegen de regel, of, eerder nog denk ik, op verwarring omdat de regel zelf niet klopt. Optie (1), de toepassing van het enkelvoud, wringt hier meer dan gemiddeld.
• Een eenvoudige redenering die in dergelijke gevallen kan toegepast worden is deze: het zijn de bedrijven (meervoud) die hun activiteiten zullen (meervoud) stopzetten, en niet het aantal. Een aantal kan variëren, maar niet stoppen. Wel: het aantal (enkelvoud) zal (enkelvoud) nog toenemen in 2023 (taalkundig gezien; waarheidsgehalte valt nog af te wachten).

Ik blijf erbij dat de opvatting van de Taalunie, dat "aantal bedrijven" enkelvoud is, op een misverstand berust. Zolang de Taalunie niet beseft dat optie (2) de juiste is, zal dit probleem niet opgelost geraken.