De huidige energiecrisis overwinnen met digitalisering? Echt?

Bart Steukers, CEO bij technologiefederatie Agoria, Knack 07-10-2022:

"Digitalisering is een belangrijk deel van de oplossing om de huidige energiecrisis te overwinnen"

Is dat zo? Het is al vrij duidelijk dat de CEO van Agoria, de overkoepelende vereniging van technologiebedrijven, niet tegen zijn eigen winkel zal spreken en dus ook niet tegen digitalisering. Ook vrij duidelijk is dat de hoge gasprijs (en de vreemde koppeling van de elektriciteitsprijs daaraan) weinig te maken heeft met digitalisering. Wanneer zal nu eindelijk eens duidelijk worden dat de belofte van technologie en digitalisering om wereldproblemen op te lossen nergens op gestoeld is?

Digitale transformatie creëert nieuwe kansen voor het bedrijfsleven (zeker voor de techsector). We kunnen er de klimaatverandering mee tegengaan en de groene transitie realiseren (en het gat in de ozonlaag dichten)(of was dat al dicht?). Daar is zowat iedereen het over eens (toch binnen Agoria :-). Ook Europa trekt volop de kaart van de digitalisering en de relanceplannen van onze overheden (vreemde zin; Europa trekt de kaart van de relanceplannen van onze overheden??). Meer dan een kwart bevat digitale investeringen (maar ge moogt dat niet omdraaien, hé; dat investeringen gedaan worden betekent niet per se dat ze ook iets gaan oplossen).

Maar digitalisering is natuurlijk niet gratis (lap, daar hebt ge het al), je hebt er veelal hardware (al dan niet in de cloud)(en maar energie verbruiken…) en vooral veel software (liefst zonder fouten) en kennis voor nodig (?). Digitale technologie is gelukkig één van de weinige producten die ondanks de vele prijsstijgingen steeds meer biedt voor hetzelfde geld (dat valt nog te bezien; de wet van Moore geldt al niet meer, en het meeste van de toegenomen capaciteit wordt gebruikt om onzin of kopieën te produceren en op te slaan, of cryptomunten te ontginnen). De brains die we in België broodnodig hebben om digitale projecten met hoge toegevoegde waarde (bestaan die dan?) te realiseren daarentegen, worden wel duurder (ze willen nóg meer geld) en moeten we zeker hier kunnen behouden.

Digitale bedrijven worden zoals alle andere bedrijven getroffen door de kostenverhogingen (maar gezien de winsten voelen ze daar relatief weinig van). Energieprijzen gaan door het dak en de lonen van de veelal hoogopgeleide medewerkers zullen in januari met meer dan tien procent moeten geïndexeerd worden (da's nog af te wachten; een tijdelijke inflatie van 10% betekent nog geen loonsverhoging van 10% (trouwens, Axa gaat er alvast creatief mee om); enfin, het kan maar geschreven zijn). De kostprijs voor digitaliseringsprojecten zal dus stijgen (m.a.w. de sector gaat nog 10% meer vragen van de maatschappij), maar als er iets is waar we niet blind mogen in besparen, is het wel de digitalisering die efficiëntere bedrijfsvoering (die maar in beperkte mate van digitalisering afhangt), meer broodnodige innovatie en meer (e-)business mogelijk maakt (en meer fysieke winkels sluit; het sociale weefsel in verval). Een beetje opletten trouwens met die innovatie. (1) De hoop van de maatschappij om problemen als de klimaatopwarming op te lossen met innovaties is een vlucht vooruit, om de echte problemen (te veel warmteproductie; zie ook de zeven hoofdzonden) niet te moeten aanpakken. Verhandeling van CO₂-rechten is ook zoiets. (2) Dat innovaties meer voorkomen of meer opvallen in de techsector, betekent nog niet dat die ook bijdragen aan het maatschappelijk welzijn.

Digitalisering is ook een belangrijk deel van de oplossing om de huidige energiecrisis te overwinnen (dacht ik niet; zie hoger). Denk maar aan slimme energiebeheerssystemen of kunstmatige intelligentie als voorspellende sturing op HVAC-systemen. Hij meent het. Zogenaamde slimme systemen zijn doorgaans eerder dom; als we beslissingen daar moeten aan overlaten kan het alle kanten uit. Ergens is dit ook relatief: hoe dommer we onszelf gedragen, hoe slimmer die systemen lijken. En over de energiebehoeften van kunstmatige intelligentie is er tegenwoordig ook al veel informatie beschikbaar. De kost van al die systemen is groter dan de besparingen; alleen de techsector wordt er gegarandeerd beter van. Isolatie (en in veel gevallen zelfs winddichting!) kan al veel helpen, lagere keteltemperaturen en aangepaste verbruikspatronen doen de rest wel.

De digitale sector staat hierbij voor een grote uitdaging. De stijgende loonkost (de energiekost is al weggevallen) weegt zwaar door in een business met veel hoogopgeleide profielen waar bovendien de eeuwige uitdaging blijft om deze aan boord te houden in een markt waar jacht (war for talent!) gemaakt wordt op mensen met de juiste competenties. Als de lonen nu wat gematigder waren zou er niet zoveel rondgesprongen worden. In de digitale sector zijn er vandaag zo'n 11.000 vacatures (misschien een teken van een opgeblazen vraag). Naast de galopperende inflatie zet dit nog extra druk op de loonvorming. Competenties waar ook in geïnvesteerd dient te worden via opleidingen in de nieuwste (?) technologieën, platformen en (digitale) infrastructuur. Waarom moet het altijd nieuw zijn? Het is net dat nahollen van de nieuwste technologieën dat de ontwikkeling van praktische toepassingen zo dikwijls hindert. Kunnen we hetgeen we al hebben (zowel de technologie als de competenties) niet wat beter benutten? Gartner's Hype Cycle is hier interessant: de grootste winsten worden geboekt op de "plateau of productivity", maar het najagen van innovatie houdt ons voortdurend in de "peak of expectations". Het zijn immers deze mensen die de bedrijven helpen om hun digitale projecten in goede banen te leiden. Succesvolle projecten zijn veel meer gebaseerd op gezond verstand dan op nieuwe technologieën. Zie ook Hoe IT-projecten slagen en falen. Het zijn de partners die u en ik nodig hebben om onze bedrijven (samen) sterker uit de huidige crisis te laten komen. Er zullen altijd meer projecten kunnen verkocht worden dan er fatsoenlijk kunnen gebouwd worden, zolang kwaliteit en effectiviteit niet méér aandacht krijgen dan het achterna hollen van de horizon. Belangrijke factor in het probleem is dat de ICT-industrie nog altijd werkt met inspanningsverbintenissen i.p.v. resultaatverbintenissen. Maar ja, een doel bepalen (effectiviteit) is nog altijd veel moeilijker dan het middel (efficiëntie).

Het gevolg van dit alles is dat de menselijke inbreng in de waarde-creatie enorm hoog is (ja, om alles bij te schaven wat verkeerd gemaakt is). In de digitale bedrijven uit de technologische industrie maken de loonkosten 80 procent van de toegevoegde waarde creatie uit (zou er een verband zijn tussen waardecreatie en loonkosten?). Ter vergelijking: in de productiebedrijven is dat ongeveer tien procent minder. Daardoor is het voor digitale bedrijven veel moeilijker (zowat 1/8 of 12.5%, valt nog mee) om uit hun activiteiten voldoende waardecreatie te puren om winst te maken, belastingen te betalen, investeringen in onderzoek en ontwikkeling te realiseren… Hola pola. Dit is interessant. In bedrijven die geen dure technische installaties nodig hebben, bv. digitale bedrijven, is de invloed van de loonkosten groter. Door slecht te produceren, zowel in volume als in kwaliteit, kan de ICT-industrie een tekort aan werknemers creëren, en worden die vanzelf duurder, wat dan weer extra inkomsten genereert. Het dagtarief van een beetje consultant moet tegenwoordig al zo'n €1500 zijn.

En hier begint het schoentje toch wel wat pijnlijk te wringen. Voor de klanten, ja, dat begrijp ik.

1°) In de meeste sectoren in de Belgische economie worden prijsherzieningsclausules gebruikt die de factuurprijs van langetermijncontracten automatisch aanpassen aan de stijgende loonkosten. In de digitale sector zijn er klantensectoren en klantenbedrijven die prijsherzieningsclausules niet aanvaarden  omdat ze al hoog genoeg zijn (ach zo?) en waar de contractwaarde dus jaar per jaar en soms zelfs geval per geval moeten worden onderhandeld (uiteraard een gevolg van die inspanningsverbintenissen). Als deze klantensectoren of klantenbedrijven hun digitale budgetten zouden bevriezen, dan zou dit in januari 2023, wanneer aan de werknemers uit de digitale sector een index van meer dan tien procent zal moeten worden toegekend (da's nog af te wachten; zie ook Axa), tot uiterst moeilijke gesprekken kunnen leiden voor beide kanten van de onderhandelingstafel. Deze Agoria-woordvoerder probeert, begrijpelijkerwijze overigens, de ICT-markt voor 2023 veilig te stellen door de klanten alvast te verwittigen dat er stevige kostenverhogingen aankomen. Wat was nu weer het verband met de huidige energiecrisis? Een artikel met de strekking "houd alvast meer geld klaar" en een misleidende titel "het is door de energiecrisis" is ook een soort vlag-en-ladingprobleem. Eigenlijk is het niet eerlijk; de schrijver neemt zich een uur de tijd om de misleiding te bedenken, en de lezer moet op drie minuten de boodschap verwerken zonder zich te laten vangen.

2°) In de sectoren waar prijsherzieningsclausules wel gangbaar zijn, kunnen digitale bedrijven wettelijk gezien slechts tachtig procent van de waarde van een contract aan de stijgende loonkosten aanpassen. In de digitale sector is dit pijnlijker dan in andere sectoren, gezien het forse aandeel van de loonkost in de toegevoegde waarde (toch ook 80%, niet?). Met andere woorden: stijgende loonkosten eroderen de marges in de digitale sector meer dan in andere sectoren. Er heerst dan altijd het inherente gevaar dat dit leidt tot het leveren van minder kwaliteit (ach zo? gaan we dreigen?) of tot noodzakelijk besparingen langs de kant van de digitale bedrijven. Of langs de kant van de klanten, uiteraard… Als de klanten nu eens wat meer bestellen met resultaatverbintenissen is het probleem al kleiner.

3°) Tot op vandaag was er geen loonkostenparameter die de loonkosten in de digitale sector van nabij opvolgde. Bedrijven behielpen zich dan vaak met loonkostenparameters uit andere sectoren of andere paritaire comités. Hierdoor was er vaak een discrepantie tussen de werkelijk ervaren loonkosten in de digitale sector en de prijzen die konden worden aangerekend aan de klanten. Daar heeft Agoria nu iets aan gedaan.

Agoria publiceert nu een referteloonkosten index specifiek voor de digitale bedrijven, die in paritair comité 200 actief zijn. Parallelle processen? Agoria doet dit om een index ter beschikking te stellen die beter de werkelijke loonkostenontwikkeling in de digitale sector opvolgt. Agoria doet dit vooral om de winst van haar leden zo veel mogelijk veilig te stellen. Ten koste van de maatschappij. Mag dat zomaar? Hiernaast is het ook de bedoeling de berekeningswijze van de index transparanter en eenvoudiger te maken (eenvoudiger dan …? dit is immers een nieuwe index), zodat iedereen makkelijk de berekeningen kan begrijpen en nakijken. Wanneer gaan ze hun dagtarieven eens publiceren?

Elk bedrijf moet uiteraard voor zichzelf bepalen of de digitale index van toepassing is op zijn activiteit. Indien wel, zal de implementatie van de nieuwe index kunnen leiden tot een win-win situatie tussen de digitale sector (die zeker) en zijn klanten (dat snap ik niet, tenzij bedoeld wordt dat ze niet meer gaan geholpen worden als ze niet bijbetalen) waarbij de broodnodige investeringen mogelijk blijven (hoe hoger de kosten, hoe minder investeringen, zou ik denken; ook hier weer misleiding) om samen onze (?!) bedrijven en overheden de komende jaren verder vooruit te helpen (achteruit zou anders wel beter zijn, met het oog op de energiecrisis).