Overbodige complexiteit
Complex of gecompliceerd?
Ken je een verschil tussen complex (het bijvoeglijk naamwoord) en gecompliceerd? Zoek er niet naar. Of zoek er wel naar, en ontdek dat verschillende bronnen verschillende verklaringen hanteren. Sommigen vinden dat gecompliceerde systemen een voorspelbare output hebben, en complexe systemen niet, maar er zijn heel wat varianten, zeker als je ook andere talen bekijkt. Het is allemaal complex. Of gecompliceerd. Of ingewikkeld…
Dit is een typisch voorbeeld van overbodige complexiteit. Wat winnen we erbij als we een onderscheid gaan definiëren tussen complex en gecompliceerd? Niets. Dus doen we dat beter niet. Toch? We maken de dingen best niet complexer dan nodig is.
Complexiteit voor wie?
Maar jammer genoeg is "complex" in veel gevallen niet voor iedereen hetzelfde. Wie een complex systeem opzet heeft daar misschien een goede reden voor. Een IT-leverancier zal liever een complexer systeem aanbieden, als hij daar meer aan verdient. Complexe systemen worden dikwijls gebouwd en geïnstalleerd in naam van de "digitalisering", gebaseerd op nieuwe technologische ontwikkelingen, zonder duidelijke voordelen voor de organisatie of de maatschappij, laat staan voor de medewerkers (zie ook "Systems thinking in the public sector"). Anderzijds wordt de maatschappij complexer, door ontwikkelingen die we niet of nauwelijks beheersen (bv. demografie of klimaat), en dan heb je misschien ook complexere systemen nodig voor het beheer van mobiliteit, economie, welzijn e.d.
Maar een complex systeem is moeilijker te begrijpen, duurder in bouw en onderhoud, onzekerder qua resultaat… dan een simpel systeem. Als we complexiteit dan al niet helemaal kunnen vermijden, dan hebben we wel redenen te over om de overbodige complexiteit te weren. Of zoals de Keulse carnavalisten zeggen: "Kenne mer nit, bruche mer nit, fott domet" (zie hier voor meer uitleg; vertaald: "wees kritisch als innovaties hoogtij vieren").
Wat is dan overbodig?
Dat is de hamvraag: hoe bepalen we wat nodig is en wat niet? Hoe herkennen we dus overbodige complexiteit? Daar zitten verschillende aspecten aan.
1 – Houd het simpel
Dit heeft veel te maken met je ingesteldheid. Als je voortdurend probeert om een systeem zo simpel mogelijk te houden, als eenvoud een belangrijke en constante bekommernis is, dan kan je van daaruit een complex systeem gaan beoordelen. Zijn die en die elementen echt nodig? Als we dit of dat schrappen, missen we dan iets? Is het hier of daar niet te moeilijk te begrijpen? Het komt er dus vooral op aan om kritisch te zijn.
Zoek in Google op "keep it", en het eerste voorstel in de lijst is "keep it simple". Het acroniem KISS is dan niet ver weg. Jammer genoeg, want die tweede S heeft al veel versies doen ontstaan: stupid (wel de meest voorkomende, maar niet eens de meest gepaste), short, straightforward, smart, safe, enz. Het acroniem zelf heeft bovendien niks te maken met het woord "kiss", wat extra bijdraagt aan de complexiteit van dit soort onzorgvuldig taalgebruik. En zo zijn er nog wel een paar (bv. SMART).
2 – Wie mag?
Als je complexiteit geen probleem vind, dan zie je ze ook niet. Dus, als je een systeem wil beoordeeld zien op complexiteit, laat het dan beoordelen door iemand die eenvoud belangrijk vindt, iemand die het systeem niet mee opgebouwd heeft, een gebruiker van het systeem, kortom iemand die geen belang heeft bij de complexiteit ervan.
Is overbodige complexiteit een fout?
Complexiteit op zich is geen fout. Een systeem heeft nu eenmaal een bepaalde mate van complexiteit, hopelijk in verhouding tot de noodzakelijke functionaliteit. Maar als een systeem complexer is dan nodig, dan is het minder efficiënt (want duurder), en mogelijk ook minder effectief (als de complexiteit de gebruikers afstoot) dan het had kunnen zijn. Gezien alle nadelige gevolgen van complexiteit, is overbodige complexiteit een basale fout.