Rijstrooksignalisatie en foutsequenties

De VRT in komkommertijdmodus

Een nieuw bericht van het Agentschap Wegen En Verkeer (AWV) wordt zonder veel plichtplegingen op de site van de VRT gegooid; geen titel, geen auteur. Het onderschrift bij de foto, tevens een link naar een filmpje, zegt "Bent u een loser, halve zot of een klojo? Wie blijft rijden op een afgesloten rijstrook, heeft het voortaan geweten" (dat had waarschijnlijk de titel moeten zijn) en "di 06 aug 01:47". Tekst is er ook al niet bij; dit lijkt wel het werk van een jobstudent.

Vlag-en-ladingprobleempjes

Ik bekijk het filmpje wat grondiger, omdat ik op de foto al dadelijk een vlag-en-ladingprobleempje zie. Er is blijkbaar een nieuwe campagne, met nieuwe affiches voor plaatsing naast de autosnelweg, waarin drie verschillende teksten worden weergegeven. In elke tekst wordt de letter o vervangen door een beeld van de rode X die je kan aantreffen bij de rijstrooksignalisatie, op de portieken boven de autoweg. Dat geeft de teksten "Wees geen lXser", "Wees geen halve zXt" en "Wees geen klXjX". Vermits X wordt uitgesproken als 'iks' wordt dat dus "Wees geen likser", "Wees geen halve zikst" en "Wees geen kliksjiks". Lijkt uiteraard nergens op.

Dat de letter 'o' zinvol zou kunnen vervangen worden door 'X' begrijpt allicht niemand. Vreemde vorm van een vlag-en-ladingprobleem, maar wel duidelijk. Nu kan ik mij voorstellen dat het AWV dat ook beseft, maar deze rare methode tóch gebruikt, net om de aandacht te trekken. Ik zou het niet doen, maar wie ben ik. Voor wie zich afvraagt wat de bedoeling is, staat onderaan op elk van de drie borden een verduidelijking: "X = VERLAAT RIJSTROOK" (hoofdletters duiden op roepen; niet echt gepast, maar tot daartoe). Dat "verlaat" ook "niet op tijd" kan betekenen, zal ik misschien beter niet opmerken. Wat ik wel wil opmerken is dat "X = rijstrook verlaten" als hoofdboodschap mijns inziens (maar wie ben ik) effectiever was geweest, zonder dat klXjX-gedXe. Ik denk dat het creatieve lettergebruik eerder afleidt van die kernboodschap (…).

Volgens het AWV val je in één van de drie genoemde categorieën als je de rode X bij de rijstrooksignalisatie negeert. We weten dat mensen weten dat het (de X negeren…) niet mag, dus als je het doet, dan doe je het bewust, en mensen direct op zoiets aanspreken heeft meestal effect. Zou kunnen. Merk op dat op dit punt in feite nog altijd niet gedefinieerd is wat 'negeren' betekent. Niet bekijken is ook negeren, maar allicht wordt bedoeld dat die rode X boven een strook een verbod op rijden op die strook inhoudt, en 'negeren' betekent dan 'toch doorrijden'. Daar kunnen echter afwijkende meningen over bestaan. Vlag-en-ladingproblemen negeren is ook niet slim. In de obligate raadpleging van de bevolking vindt de ene weggebruiker dat de campagne met zijn tijd meegaat (dat moet niet te braaf zijn)(over welke tijd zou dat gaan?), de andere vindt het taalgebruik niet OK. Er komen maar twee weggebruikers aan het woord, dus een nuttige bevraging kan je dit niet noemen. Het filmpje gaat verder met wat meer uitleg. Een eind vóór de rode X krijg je een naar rechtsonder wijzende witte pijl (volgens de commentator; het is in feite een gele pijl, 'verdrijvingspijl' genaamd)(in Nederland ook wel verdrijfpijl) om aan te geven dat je de rijstrook moet verlaten. Opnieuw een vlag-en-ladingprobleem! Het affichebord vermeldt "X = verlaat rijstrook", maar dat klopt dus blijkbaar niet. Wat eerder klopt: pijl naar rechtsonder = "verlaat rijstrook", 'X' = "verboden doorgang" o.i.d. Maar hé, wie valt daarover? Volgens de commentator heeft de pijl op sommigen een averechts effect. Dan komt weer de woordvoerster van het AWV aan het woord, en verwacht je meer uitleg over dat averechts effect, maar zij heeft het niet over de pijl, wel over de "afgekruiste strook", m.a.w. over de 'X' (of was het een 'o'?). Gat in het betoog dus. Zegt de mevrouw: van zodra je het rood kruis ziet, of eigenlijk vanaf de pijl, moet je de rijstrook verlaten. Wat is het nu eigenlijk? Zodra je de pijl ziet? Vanaf de pijl? Zodra je het kruis ziet? Of vanaf het kruis? De betekenis (de lading) van de pijl of het kruis (de vlag) is niet duidelijk.

Verkeersdilemma

Kijken we nu even naar een ander verkeersproces, nl. ritsen. Het gebeurt regelmatig dat ergens een strook wordt afgesloten, zoals de woordvoerster zegt, bij wegenwerken of ongevallen e.d.; dan is ter plaatse een strook dicht (of meerdere). Bij dergelijke gevallen zegt het verkeersreglement dat we moeten ritsen. Het AWV zelf heeft een pagina over ritsen, waar het principe wordt uitgelegd. De figuur onderaan, waar de linkse rijstrook wegvalt is OK; de figuur rechts is fout, omdat daarin de rechtse strook wegvalt, wat in de praktijk enkel gebeurt aan een oprit, en daar moet je wel degelijk voorrang verlenen aan wie al op de snelweg rijdt. Maar dit akkefietje zullen we even door de vingers zien; misschien heeft een jobstudent die figuur gespiegeld toegevoegd. Ritsen dus. Stel dat je op een autoweg rijdt, op de linkerstrook, en je nadert een verdrijvingspijl. Wat denk je dan…? Juist: ik moet zodadelijk ritsen, en ik mag nu nog verder rijden tot bijna aan de versmalling. Dan kom je wat verder aan het rood kruis, maar een versmalling is nergens te bekennen. Wat denk je dan? Oeps, wat nu? Dilemma! Twijfelend doorrijdende bestuurders dan beginnen uit te maken voor halve zot en klojo en loser, dat is vrij grof. Lijkt mij. Maar wie ben ik.

Parallelle processen

Wat is er aan de hand? Het was te verwachten: hier speelt nóg een basale fout, nl. parallelle processen. Om het verkeer te regelen bij onderbroken rijstroken heb je enerzijds signalisatieborden langs de weg, die zeggen dat er een rijstrook wegvalt, of zelfs dat je moet ritsen, anderzijds rijstrooksignalisatie op portieken. Dat zijn twee methoden die kunnen overlappen; bij de ene heb je een dwingende versmalling, bij de andere niet. Maar let op: het AWV heeft hierover nagedacht. Hier geven ze op de vraag Waar moet ik ritsen als een rijstrook is afgesloten op de RSS (rijstrooksignalisatie), maar die strook pas verderop ophoudt? de volgende begrijpelijke uitleg:
– De verkeerswetgeving zegt over ritsen (wegcode artikel 12bis – Ritsen) dat bestuurders die, bij sterk vertraagd verkeer (?!), rijden op een rijstrook die ophoudt of waarop het verder rijden wordt verhinderd, slechts vlak voor de versmalling (!) mogen (!) invoegen in de aangrenzende vrije rijstrook.
– Met betrekking tot rijstrooksignalisatie of RSS stelt de verkeerswetgeving dat (wegcode artikel 62bis – Verkeerslichten boven de rijstroken of andere delen van de openbare weg) het rode licht dat de vorm heeft van een kruis, verboden richting betekent op de strook voor de bestuurders naar wie het gericht is.
– De plaats waar u moet ritsen is dus net voor de plaats waar het rood kruis geafficheerd staat op de RSS boven de snelweg, zelfs als de rijstrook pas verderop fysiek ophoudt.
Dat laatste punt komt van het AWV, en staat niet in de wegcode (en een 'dus' is dus niet aan de orde). Daar staat wel dat (artikel 62bis.1°) de rode X verboden toegang aangeeft, en dat (artikel 62bis.3°) het oranje licht, eventueel knipperend, dat de vorm heeft van een schuin naar onder gerichte pijl betekent verboden richting, behalve om de rijstrook of het deel van de openbare weg te verlaten in de richting die door de pijl wordt aangegeven. Samengevat: tussen de gele pijl en de rode X moet je van rijstrook veranderen. De begrijpelijke toevoeging van het AWV zegt dat je moet veranderen van rijstrook door te ritsen net voor de rode X.

Virtuele realiteit

Eén en ander zit op het eerste gezicht logisch in elkaar, als je het overdenkt (en de wegcode grondig kent), als je tenminste gewend raakt aan het concept van een virtueel eindigende rijstrook (een virtuele wereld is het Walhalla voor de techsector, maar de hel voor gewone stervelingen). Alleen, midden in het verkeer heb je wel andere dingen aan je hoofd (weten die rechts van mij wel dat ik ertussen moet?). Maar hé, we zijn hier om iets te leren. Dus de volgende keer als je in de verte een rood kruis ziet moet je zorgen dat je naar een andere rijstrook migreert vooraleer je bij het kruis aankomt. Niettemin blijft verwarring bestaan, omdat de ritsreglementering zich richt op de versmalling, die er bij een rode X niet is (!). Die belemmering is er allicht wel ergens, maar niet ter hoogte van de rode X, omdat de portieken nu eenmaal honderden meters tot kilometers uit elkaar staan. Je zou kunnen zeggen dat er een virtuele belemmering is: vanaf de X mag je daar niet rijden. Dat maakt wel een hemelsbreed verschil; bij een versmalling kán je niet verder, bij een rode X wél, ook al mag je niet. Dat de ene belemmering reëel is, en de andere virtueel, dat is gewoon raar, en dat veroorzaakt bijgevolg verschillende gedragingen bij bestuurders, zowel in de afgesloten strook als in die waar je heen moet, omdat verschillende mensen verschillend reageren op dergelijke rare toestanden (meteen het grootste gevaar van parallelle processen).

Het zevende knoopsgat

De beide systemen door elkaar gebruiken vormt bovendien een systeem van het zevende knoopsgat (waarin onvoldoende rekening gehouden wordt met menselijke kenmerken). Een rijstrook afsluiten op de autoweg betekent ritsen. Ritsen betekent doorrijden tot aan de versmalling. Dat conflicteert met ritsen aan een rood kruis, waar een lege rijstrook uitnodigend voor je ligt. Je kan het ook omgekeerd bekijken: als je gewend bent te ritsen bij een rode X, dus vooraleer je de belemmering ziet, dan ben je ook geneigd zonder RSS te vroeg te ritsen zodra een versmalling wordt aangekondigd door een signalisatiebord. Onzin? Helemaal niet. Kijk maar naar de praktijk (zware SUV's niet meetellen; dat zijn zwarte ridders die zowiezo hun zin doen). Tegen de gevolgen van systemen van het zevende knoopsgat doe je weinig, gezien de verscheidenheid in menselijk gedrag (!). Een nieuwe campagne verandert daar niets aan. De virtuele verplichting om aan de rode X te ritsen zal hoogstens als effect hebben dat er gemiddeld vroeger wordt geritst, maar in de gevallen zonder RSS is dat niet wat je wil (typisch gevaar bij systemen van het zevende knoopsgat).

Die portieken staan daar nu eenmaal

Maar misschien moeten we ons ook eens afvragen waarom er portieken staan, en waarom daar X'en en pijlen in moeten.
– De klassieke reden voor het gebruik van portieken is het opleggen van een variabele maximale snelheid. Vooral op de plaatsen waar regelmatig files ontstaan is dat handig om de doorstroming te verbeteren; een lagere maximale snelheid vermindert immers snelheidsverschillen, maakt dichter opeen rijden mogelijk, en heeft daardoor naar verluidt een positief effect op de doorstroming. Of dat weergegeven maximum altijd voldoet aan de reële verkeerssituatie is dan weer een andere kwestie, evenals de correcte toepassing door alle weggebruikers (een hogere snelheid in de verte heeft bij menigeen een direct effect op de rechtervoet).
– Een gele pijl naar rechtsonder gericht, de zgn. 'verdrijvingspijl' zie je vooral opduiken waar een spitsstrook is voorzien, die wordt geopend (groene pijl naar onder) of gesloten (rood kruis) voor verkeer in de spitsuren, en waar de verdrijvingspijl een uitrit aangeeft (in welk geval de naam slecht gekozen is, omdat er van verdrijven geen sprake is; nóg een vlag-en-ladingprobleempje). Ook als de spitstrook dicht is, kan je ze bij de verdrijvingspijl toch gebruiken om de snelweg te verlaten.
– Als je een rode X of een verdrijvingspijl ziet boven een andere rijstrook dan de spitsstrook, dan is er iets aan de hand (m.a.w. de betekenis boven de spitsstrook en boven andere stroken is niet dezelfde; nóg een vlag-en-ladingprobleempje). Je moet ervan uitgaan dat je op die strook niet kan blijven rijden (onder voorbehoud van een technisch defect, maar daar zou ik niet op rekenen, ondanks mijn kritiek op ICT-ellende). Klassieke situaties zijn wegwerkzaamheden en ongevallen. Nu heb je die ook op plekken waar nog geen portieken beschikbaar zijn, maar dan zijn er andere middelen. Bij wegwerkzaamheden wordt de weg afgezet met wegkegels of afzetpalen en -barelen; bij een ongeval wordt een wagen voorzien met een signalisatiebord, of met blauwe zwaailichten, en het vertragend verkeer en het zicht of geluid van ambulances en takelwagens doen de rest (overigens meestal ook in de andere rijrichting). Of daar een bord betreffende ritsen aan vooraf gaat of niet, dat maakt zelfs niet uit; waar je niet op alle stroken verder kan, wordt geritst, en wel kort voor de belemmering (het AWV zegt 50 m).
– Het is (of lijkt?) niet meer dan logisch om bestaande portieken ook te voorzien van een rode X of een verdrijvingspijl als een andere dan de spitstrook dicht gaat. Die portieken staan daar nu eenmaal, dan kunnen we ze ook gebruiken. De installatie is al aanwezig, de techniek is dezelfde als voor de spitsstrook, maar de toestand is dat niet (!). Het ondoordacht toepassen van beschikbare technische mogelijkheden, ook al vraagt daar niemand naar, heeft al veel miserie veroorzaakt. Spitstrooksignalisatie is permanent, lokale wegenwerken en ongevallen zijn dat niet. Als er op een grote Ring met portieken een strook dichtgaat door een ongeval, dan wordt de rode X weergegeven, en ontstaat het probleem (!) dat in het filmpje wordt besproken.
– De afstand tussen de belemmering en de portiek is variabel, dus die kan je als bestuurder niet kennen. De regel van het AWV, nl. ten laatste bij de rode X van rijstrook wisselen, lijkt daarom de enige mogelijke.

Nuttig weggebruik

En er is nóg een conflict. Waarom zegt de ritsregel "tot kort voor de versmalling"? Dat is enerzijds om duidelijkheid te scheppen voor alle bestuurders (op willekeurige plaatsen eerder invoegen verhoogt immers het risico op agressie, in beide rijstroken), maar evengoed om de weg zo goed mogelijk te benutten, tot aan de versmalling. Maar met een rode X op een portiek lijkt dat laatste argument ineens niet meer van tel te zijn? De logica moet het afleggen tegen de beperkingen van een technische opportuniteit. Té dikwijls, als je het mij vraagt. Maar wie ben ik.

Alles kan beter

Ik denk dat het anders kan. Stel dat we, in plaats van die rode X, aangeven dat er op die strook een belemmering is (hetzij algemeen, hetzij specifiek wegwerken of een ongeval), maar zonder het gebruik te verbieden. Dat zou kunnen met een aangepast icoon, bv. dat van bord A31 voor wegenwerken (alhoewel, aangepast…), of van het Nederlandse bord J34 voor een ongeval (dat België niet meer schijnt te kennen?). Dan hebben we dezelfde situatie als zonder portiek, met de verbetering dat de bestuurders op voorhand extra verwittigd zijn, maar zonder het conflict, omdat de klassieke ritsmethode geldig blijft: doorrijden tot kort voor de belemmering.

Foutsequenties

Het gebruik van de rode X (verboden rijstrook), per definitie enkel op de vaste plekken waar een portiek staat (m.a.w. niet aangepast aan de omstandigheden), veroorzaakt een systeem van het zevende knoopsgat, een doorgaans minder opvallende basale fout. Typisch aan basale fouten is dat, áls je ze negeert, andere problemen en twijfelgevallen opduiken, waarvoor weer bijkomende maatregelen worden bedacht (zoals AWV-campagnes), die tijd en geld kosten (óns geld!), en waarin ook weer fouten gemaakt worden. Je krijgt m.a.w. foutsequenties, en geloof me, de wereld zit er vol van. De nieuwe campagne is allicht met goede bedoelingen opgezet, maar was zonder dat problematisch gebruik van de rode X niet nodig geweest (!), en bevat op haar beurt basale fouten, en zelfs sociaal discussiemateriaal (welke klojo bedenkt dit?), met bijkomende overbodige wrijvingen (Marc Reynebeau gaf al een reactie op de schuttingtaal) en misverstanden tot gevolg. Het negeren van een dergelijke reeks basale fouten lijkt mij veel erger dan het negeren van een rode X. Maar wie ben ik.

Conclusie

Wring de mens in een ondoordacht keurslijf, en je creëert vooral veel ellende. Elke keer opnieuw!