Systeem

Het begrip

"Systeem" is, helaas, een containerbegrip. Wikipedia geeft je daar alvast een idee van op de doorverwijspagina. We hebben het hier over een systeem in de zin van "een entiteit die zijn bestaan en functies in zijn geheel handhaaft door de interacties van zijn onderdelen".

De Engelse System pagina geeft een beter overzicht van het begrip systeem, en van systeemkenmerken. Ook op de Nederlandstalige pagina Complex systeem vind je uitleg over systeemkenmerken, hoewel eerder gefocust op complexiteit. Ook de pagina van businessdictionary.com geeft een goede omschrijving.

Boeken genoeg over dit onderwerp, tenminste als je zoekt op "systeemdenken" of "systems thinking". Enkele goede instappers: "Systeemdenken – Ontdekken van onze organisatiepatronen" van Bryan, Goodman en Schaveling, en "Thinking in Systems" van Donella Meadows.

Stabiliserende en versterkende lussen

Bekijken we het even praktisch. Stel je een ruimte voor met een verwarming en een thermostaat. Als je het koud hebt zet je de thermostaat wat hoger, en die doet de verwarming aanslaan. Met wat vertraging stijgt de temperatuur in de ruimte, waardoor de thermostaat de verwarming weer uitschakelt.

Dit is een eenvoudig voorbeeld van een systeem; het bestaat uit de onderdelen ruimte, verwarming en thermostaat, en heeft een effect dat verder gaat dan die onderdelen, nl. dat de temperatuur van de ruimte geregeld wordt. Ook typisch hieraan is de terugkoppeling: je stelt een temperatuur in met de thermostaat, en het resultaat van die actie, nl. de bereikte temperatuur, heeft weer invloed op de thermostaat. In dit geval wordt de verwarming verminderd als de temperatuur bereikt wordt, en spreken we van een stabiliserende lus.

In een versterkende lus wordt het effect steeds groter en groter. Enkele voorbeelden.
– Een populatie van organismen die zich om de zoveel tijd voortplanten: hoe meer organismen er zijn, hoe meer er bijkomen. Het aantal groeit steeds sneller.
– Een sneeuwbal die van een berghelling rolt: door het rollen wordt de bal groter, en hoe groter de bal, hoe meer sneeuw er meegenomen wordt, wat kan leiden tot een lawine.

Waarom een systeemvisie?

De reële wereld zit vol met systemen, en die zorgen regelmatig voor toestanden die voor verbetering vatbaar zijn. Om een toestand permanent te kunnen verbeteren moet je bijgevolg weten hoe die systemen functioneren. Met een systeemvisie kijk je niet alleen naar de onderdelen (bv. afzonderlijke weggebruikers), maar ook naar hun interacties (bv. de verkeerssituatie). Je moet zowel de onderdelen als de interacties begrijpen om het hele systeem te kunnen optimaliseren.