Wat is perfectionisme volgens de psychologie?

Dit achtergrondartikel hoort bij het blogartikel Perfectionisme – Een misverstand ontrafeld. Mocht je hier op een andere manier verzeild geraken, dan kan je misschien beter eerst het hoofdartikel lezen.

Origineel artikel: What Is Perfectionism According to Psychology?

24 Sep 2021 door Jeremy Sutton, Ph.D.
Wetenschappelijk herzien door Jo Nash, Ph.D.

Deze tekst heeft een aura van degelijkheid, maar dat blijkt weinig of geen verschil te maken; dit is klassieke negatieve perfectionismeliteratuur: perfectionisme als oorzaak van alle kwaad. Als het van psychologen afhangt gaan we burn-out niet uitgeroeid krijgen.

Hebben we niet allemaal ooit gestreefd naar perfectie? Een perfecte score op een test, een vlekkeloze presentatie, of de ultieme date. Opgelet: een testscore en een presentatie zijn het product van individueel streven, waarbij er niks mis is met perfectie, maar bij een date zit je met twee mensen die verbinding zoeken, en kan perfectionisme de slaagkans alleen maar kelderen. Waarom wordt dat verschil zo zelden gezien? Het feit dat twee totaal verschillende voorbeelden in eenzelfde zin gestoken worden wijst op een gebrek aan perfectionisme bij de auteurs, of op de wil om onzin door te drukken. Hoewel het streven naar het beste nuttig kan zijn, kan perfectionisme als eigenschap schadelijk zijn en ons in gevaar brengen voor geestelijke en lichamelijke ziekten (Thomson, 2019). Dit is al dadelijk een bijzonder schadelijke redenering, die ook de rest van de tekst bepaalt. Waarom zou streven naar het beste iets anders zijn dan perfectionisme? Dik vlag-en-ladingprobleem.

Perfectionisme is een complexe eigenschap die volgens deskundigen "adaptief (gezond, positief, functioneel) of maladaptief (ongezond, negatief, disfunctioneel)" kan zijn (Stoeber, 2018, p.22). Dit artikel verkent de drijfveren en zorgen die gepaard gaan met perfectionisme, samen met theorieën die inzicht bieden in deze fascinerende persoonlijkheidstrek. En hier een poging om neutraal over te komen, om zo een degelijke indruk te wekken. Die verwijzing naar Stoeber wordt ook te pas en te onpas gebruikt. De stelling van Stoeber dat er ook positieve kanten zijn aan perfectionisme verstevigt juist de foutieve stelling van zoveel anderen dat perfectionisme ook (en vooral!) negatieve kanten heeft.

Wat is perfectionisme
Eigenschappen en symptomen van perfectionisten
Oorzaken van perfectionisme: 3 psychologische theorieën
Kan perfectionisme disfunctioneel zijn?
Perfectionisme, faalangst en uitstelgedrag
Verband tussen burn-out en perfectionisme
Bronnen van PositivePsychology.com
Een meeneemboodschap
Referenties

Wat is perfectionisme?

Ons hele leven lang zijn we voortdurend onderworpen aan evaluatie, kritiek, correctie en beloning. De maatschappij vertelt ons herhaaldelijk dat we het wel of niet goed hebben gedaan (Antony & Swinson, 2009). We ervaren niet alleen steeds meer eisen van buitenaf, maar "veel mensen voelen druk van binnenuit om te slagen of op een bepaald niveau te presteren" (Antony & Swinson, 2009, p.16). Dergelijke verwachtingen en de schijnbare behoefte aan perfectie kunnen uitputtend en na verloop van tijd schadelijk zijn. (1) Hier wordt gesuggereerd dat er een verband bestaat tussen een toenemende druk vanuit de maatschappij, en een druk van binnenuit, die bovendien vanuit het niets wordt geformuleerd als de schijnbare behoefte aan perfectie (wat trouwens niet hetzelfde is als op een bepaald niveau presteren). Lijkt mij niet gefundeerd. (2) De referentie naar Antony & Swinson betekent weinig goeds. Het gaat om het boek When Perfect Isn't Good Enough, een "best-selling classic" in de perfectionismeliteratuur die de ziekte wil genezen met cognitieve gedragstherapie (toepasbaar voor de meeste mentale problemen) en "acceptatiegebaseerde strategieën" (m.a.w. de lat lager leggen). Overal waar die referentie wordt vermeld zou ik zeggen: voorzichtig interpreteren.

Hoewel het niet verkeerd is om prestaties te willen verbeteren en aan hoge normen te willen voldoen, is het niet altijd nuttig om alles wat niet perfect is als onaanvaardbaar te beschouwen. Weer opletten. (1) Gezien de uitdrukking "aan hoge normen willen voldoen" moet ik aannemen dat het (weer, jammer genoeg) over mensen gaat, en niet over objecten, systemen en processen. (2) De tweede deelzin vertoont een zwart/wit opvatting, en een understatement: alles (z/w) wat niet perfect is als onaanvaardbaar (z/w) beschouwen is immers nooit nuttig. Immers, "perfectionisme is een veel voorkomende persoonlijkheidstrek die alle domeinen van het leven kan beïnvloeden" (Stoeber, 2018, p.27). Als je alle mentale problemen onder de noemer van perfectionisme duwt, wordt het inderdaad een veel voorkomende eigenschap… Het is ook complex en multidimensionaal en heeft positieve en negatieve effecten op wie we zijn en hoe we denken, voelen en ons gedragen (dat geldt voor gelijk welke mentale eigenschap).

Terwijl het stellen van hoge normen en het streven naar succes ons kunnen helpen onze doelen te bereiken en onze prestaties te verbeteren, kan perfectionisme ons in de richting van onmogelijke verwachtingen drijven (Thomson, 2019). Tendentieus. Een doel bereiken is tegenwoordig bijna een definitie van de zin van het leven. Maar de eerste deelzin is niet logisch (of hoeft dat niet meer?): het stellen van een norm staat los van het al dan niet bereiken van je doel. In de tweede deelzin zou beter faalangst staan in plaats van perfectionisme (de intussen gebruikelijke vergissing), en de twee deelzinnen staan los van elkaar, hoewel een gevolgtrekking gesuggereerd wordt. Doelbewust verwarring scheppen via taalgebruik is echt niet moeilijk (en als het geen doel was, dan wel een duidelijk voorbeeld van gebrek aan perfectionisme).

Voorbeelden van perfectionisme

Alice Boyes (2020) suggereert dat perfectionisme de productiviteit op de werkplek kan beperken:

• Twijfel om prioriteiten te stellen (faalangst!) kan betekenen dat het moeilijk is om sommige taken toe te wijzen aan de "onbelangrijke" stapel. Perfectionisten willen doorgaans alles onder controle hebben (is dat zo?) en kunnen het moeilijk vinden om kleine details en niet-essentiële zaken los te laten om zich te concentreren op wat nodig is. Het blijft mij verbazen hoe graag anti-perfectionisten perfectionisme gebruiken als verklaring van alle onhebbelijkheden van een mens.
  
• De verplichting om meer te leveren dan nodig (vanwege wie?) kan leiden tot de voortdurende behoefte om verwachtingen te overtreffen en in alles uit te blinken (staat volledig los van de neiging om perfectie na te streven). Deze aanhoudende verwachting is gekoppeld aan gevoelens van angst, een gebrek aan vertrouwen, en de knagende twijfel van het imposter syndroom (angst om door de mand te vallen).
• Het vermijden van mislukkingen kan perfectionisten ervan weerhouden positieve gewoonten te kweken of een doel na te streven tenzij men 100% zeker is van succes. Waar zekerheid ontbreekt, kan niets doen beter lijken dan de mogelijkheid om te falen. Overduidelijk faalangst.
  

Psychologen beschouwen perfectionisme vaak langs twee dimensies, streven en bekommernissen, waardoor een tweefactorenmodel ontstaat (Stoeber, 2018; Antony & Swinson, 2009):

• Perfectionistische strevingen zijn een combinatie van (extreem) hoge persoonlijke normen die perfectionisten zichzelf stellen:
  • Zelfgericht perfectionisme (het stellen van onmogelijk hoge normen voor jezelf)
  • Anderen-georiënteerd perfectionisme (het stellen van onmogelijk hoge verwachtingen aan anderen)
  • Sociaal voorgeschreven perfectionisme (ervan uitgaan dat anderen verwachtingen van je hebben waaraan je onmogelijk kunt voldoen)
    
• Perfectionistische bekommernissen combineren angsten en zorgen over het maken van fouten. Ze richten de aandacht van perfectionisten op eindeloze twijfels over bijna alles, van ondernomen acties, verwachtingen van ouders en kritiek tot sociaal voorgeschreven eisen.

Echt een vreselijke paragraaf is dit. (1) De termen "streven" en "bekommernissen" worden net door Stoeber gebruikt om het verschil te maken tussen positief (streven) en negatief perfectionisme (bekommernissen). De auteur maakt van het streven ook iets negatief, en maakt daar bijgevolg een negatieve beschrijving van. (2) De drie aangehaalde soorten perfectionisme vind je ook elders terug (zie ook Perfectionisme: een analyse), maar hebben niets te maken met perfectionistisch streven. Of hoe anti-perfectionisten de boel verdraaien om perfectionisme toch maar zo negatief mogelijk voor te stellen. (3) Bij "perfectionistische bekommernissen" is de beschrijving wel extra negatief. Dat moet ook wel, als je de positieve kant al negatief beschrijft…

Er zijn ook belangrijke aspecten van perfectionisme te beschouwen buiten het twee-factorenmodel. Twee andere voorbeelden zijn de volgende (Stoeber, 2018):

• Perfectionistische zelfpresentatie is essentieel voor (al dan niet geslaagde) aanpassing, en beïnvloedt het therapeutische proces en interpersoonlijke relaties. Een dergelijke zelfpresentatie omvat twee doelen:
  • Het bevorderen van de indruk perfect te zijn (promotiegericht)
  • Het voorkomen van de indruk minder dan perfect te zijn (preventiegericht).
• Perfectionistische bedenkingen zijn automatische gedachten die de behoefte aan perfectie weerspiegelen. Dergelijke automatische en onwillekeurige gedachten kunnen de besluitvorming tegenhouden en acties vertragen.

En dit is al niet veel beter. (1) Elke zelfpresentatie is essentieel voor aanpassing, ook zonder daar perfectionisme bij te slepen. (2) Die "perfectionistische bedenkingen" zijn ook weer een uit de lucht gegrepen definitie (had ik nog nergens gezien), die zonder nadenken (enig bewijs wordt alvast niet aangedragen) maar wel doelbewust (nl. om perfectionisme te kleineren) uit de mouw vallen.

Eigenschappen en symptomen van perfectionisten

"Persoonlijkheidskenmerken zijn stabiele kenmerken die mensen maken tot wie ze zijn" en "beïnvloeden gedrag in verschillende situaties en in de tijd" (Antony & Swinson, 2009, p. 20).

Hoewel er verschillende manieren zijn om perfectionisme te definiëren en te beschrijven, identificeren de meeste theorieën (juist, ja) de volgende drie kenmerken (of trekjes) van perfectionisten (Antony & Swinson, 2009):

• Het aannemen van normen die extreem moeilijk of onmogelijk zijn om aan te voldoen.
• De verwachtingen zo hoog stellen dat ze hun prestaties eerder schaden dan verbeteren.
• De aanwezigheid van andere geestelijke gezondheidsproblemen, waaronder depressie en angst.

Ik zoek een achtergrond voor deze beweringen. Ik probeer een overeenkomst te vinden tussen deze "kenmerken" en mensen die ik de laatste veertig jaar heb ontmoet in allerlei organisaties, maar het lukt niet. Misschien liggen mijn normen te hoog? Ik verwacht ook dat deze analyse op zijn minst een andere kijk op de perfectionismeliteratuur gaat opleveren, maar die verwachting is misschien zo hoog ingesteld dat het zeker niet gaat lukken? Anderzijds heb ik geen depressie, noch een angststoornis, dus een perfectionist zal ik toch niet zijn? Allemaal flauwe kul, bedoeld als ondersteuning van uit de lucht gegrepen diagnoses die aanleiding geven tot een therapie die geld opbrengt. Is het niet kwaadaardig om te stellen dat geestelijke gezondheidsproblemen een indicatie zijn voor perfectionisme, en vervolgens ervan uit te gaan dat perfectionisme aanleiding geeft tot geestelijke gezondheidsproblemen, en bijgevolg moet bestreden worden…?! Want dat is wat hier gebeurt! De geschiedenis zit vol met gelijkaardige voorbeelden.

Symptomen van perfectionisme

Onredelijk hoge normen en verwachtingen kunnen ons hele leven lang schadelijk zijn, het plezier en de prestaties schaden en betrokkenheid in vele situaties verhinderen, inclusief (Antony & Swinson, 2009)(die weer…; met het lijstje hieronder moeten ze zich goed geamuseerd hebben):

• Carrière- en onderwijsprestaties – Perfectionisten op het werk en in schoolomgevingen stellen vaak te strenge normen voor zichzelf en anderen, wat leidt tot te veel tijd aan meten en beoordelen, en resulteert in vertragingen en gemiste deadlines.
  Perfectionistische managers kunnen boos worden als een werknemer te laat komt, zelfs als die later op de dag extra uren maakt. Studenten die zichzelf te hoge eisen stellen, kunnen zich depressief voelen, tenzij ze aan de top van de klas staan.
• Netheid en esthetiek – Extreme netheid en schoonmaken kan perfectionisten weinig tijd geven voor andere activiteiten of hen ervan weerhouden aan een activiteit te beginnen als die een puinhoop kan opleveren. Een overdreven focus op netheid kan leiden tot onrust en onenigheid thuis en daarbuiten.
• Organisatie – Net als bij netheid, kunnen perfectionisten angstig worden of boos reageren als dingen ongeorganiseerd blijven of niet op een bepaalde manier zijn klaargezet. Zij kunnen urenlang plannen en lijsten maken, maar er toch niet in slagen zich met de taak bezig te houden.
• Schrijven – Het versturen van e-mails, invullen van formulieren, voltooien van opdrachten en zelfs het schrijven van een kaart kan worden uitgesteld door angst om fouten te maken, waardoor het schrijfproces moeizaam verloopt.
• Zelfbewustzijn bij het spreken – Perfectionisten kunnen overmatig zelfbewust zijn over wat ze zeggen en hoe ze het zeggen, en kunnen zich onnodig druk maken over het verkeerd uitspreken van woorden.
• Fysieke verschijning – Mensen met perfectionistische normen kunnen onmogelijk hoge eisen stellen aan hun haar, kleding, gewicht en lichaamsbeeld. Mensen kunnen te laat komen op hun werk, omdat ze prioriteit geven aan het vinden van de perfecte outfit.
• Netheid – Perfectionistisch gedrag kan zich teveel richten op gezondheid en welzijn. Door gezondheid geobsedeerde individuen kunnen zich zorgen maken over het aanraken van iets of het eten van iets dat ze niet zelf hebben bereid, en gaan vaak naar de dokter.
• Samengevat: door de schuld van de perfectionisten gaat de wereld om zeep.

Uiteindelijk kunnen mensen met onmogelijk hoge normen alleen het onberispelijke aanvaarden. Het niet halen van dit niveau kan zo verwoestend zijn dat het misschien niet de moeite waard is om te proberen te slagen (New Scientist, 2019). Als ge nog maar aan perfectionisme durft denken zijt ge al verdoemd.

Oorzaken van perfectionisme: 3 psychologische theorieën

Vervolgens verkennen we verschillende populaire (zijn er ook onpopulaire?) en belangrijke theorieën (met iets onbelangrijks zouden we ons toch niet bezighouden) in de psychologie en gebruiken ze om het ontstaan van perfectionisme te begrijpen (m.a.w. we kneden ze in ons anti-perfectionisme-kader) (Stoeber, 2018). Ik ga ervan uit dat hieronder correcte dingen geschreven worden (hoewel, na het lezen van het bovenstaande…), maar ik ben geen psycholoog, en onthoud mij daarom liever van commentaar.

We beginnen met samenvattingen van de gehechtheidstheorie, de persoonsgerichte theorie en de zelfpsychologie voordat we hun impact op hoe we perfectionisme verwerven onderzoeken (aangepast uit Stoeber, 2018):

• Hechtingstheorie
  • De hechtingstheorie biedt een praktische en overtuigende kijk op het effect van de vroege omgeving van een individu op de ontwikkeling van de persoonlijkheid, met inbegrip van zelfregulering en prestaties.
  • De hechtingstheorie stelt dat we in tijden van bedreiging steun zoeken bij verzorgers. Een gebrek aan zorg of verwaarlozing leidt tot onzekere gehechtheid en een verminderd vermogen tot emotionele regulering en het zoeken naar steun.
  • De modellen die we vroeg in ons leven vormen, worden meegenomen naar de volwassenheid en beïnvloeden coping en interpersoonlijk gedrag (Stoeber, 2018).
• Persoonsgerichte theorie
  • Carl Rogers (1959) stelde dat mensen een natuurlijke drang hebben om hun potentieel te actualiseren, en als onderdeel daarvan "hebben ze een aangeboren gevoel voor wat hun vermogen tot zelfactualisering zal helpen of schaden" (Stoeber, 2018, p. 245).
  • Aanvankelijk zijn alle ervaringen unitair; dan, na verloop van tijd en door interactie met verzorgers, maken kinderen onderscheid tussen wat ik en niet ik is. Kinderen worden zich ervan bewust dat zelfwaarde en positieve waardering vaak afhangen van de acceptatie van anderen en het voldoen aan hun prestatieverwachtingen.
• Zelfpsychologie
  • Kohut en Wolf (1978) stellen dat de eigenwaarde en de zelfontwikkeling van een kind afhankelijk zijn van de wijze waarop ouders aan hun behoeften voldoen. Meer bepaald moeten kinderen de bewondering van de verzorgers ervaren (empathische spiegeling) en hen als geïdealiseerd en almachtig beschouwen.
  • Elke verstoring van dit proces biedt het kind de kans om zichzelf te kalmeren en zijn zelfgevoel te versterken (Kohut & Wolf, 1978; Stoeber, 2018, p. 245).

Volgens Kenneth Rice, Hanna Suh, en Don Davis (geciteerd in Stoeber, 2018) bieden de drie bovenstaande theorieën de basis voor het begrijpen van de vroege oorsprong, ontwikkeling en instandhouding van perfectionisme.

Ouders die een ondersteunende en betrouwbare omgeving bieden helpen kinderen hoge maar realistische normen te ontwikkelen, met de bijbehorende waardige en betrouwbare opvattingen over zichzelf en over anderen (Stoeber, 2018, p. 247).

Positieve instellingen die leiden tot gezond, adaptief perfectionisme zijn onder andere (Stoeber, 2018):

• Betrouwbare en stabiele relaties met ouders en ouderlijke verwachtingen die zowel redelijk als duidelijk zijn
• Ouders die prestaties aanmoedigen, maar wiens liefde onvoorwaardelijk is op hoe kinderen presteren
• Ouders die ondersteunend en met aanmoediging reageren

Aan de andere kant is maladaptief perfectionisme het gevolg van het tegenovergestelde of het ontbreken van het bovenstaande:

• Ouders zijn inconsistent of onduidelijk (tegenover hun kinderen) over hun verwachtingen.
• De prestaties van het kind doen er voor de ouders niet of nauwelijks toe.
• Het kind ervaart mogelijk geen inherente relationele of intrinsieke waarde van zijn ouders.

"Kinderen van dergelijke ouders kunnen leren meer belang te hechten aan hun prestaties dan aan hun emotionele behoeften" (Stoeber, 2018, p. 247).

Streven naar perfectie en het negeren van emotionele behoeften kan een 'logisch' gevolg zijn van een niet-ondersteunende thuisomgeving, terwijl het kind probeert erkenning te behouden of kritiek te vermijden.

Perfectionisme kan ontstaan als uitlaatklep voor kinderen die leven met ofwel weinig en onduidelijke, ofwel overdreven gedetailleerde verwachtingen (Stoeber, 2018).

En dan heb je uiteraard nog alle varianten. Zoals alle vormen van perfectionisme toewijzen aan het narcisme van de ouders (zie Zeg me dat ik oké ben). Zouden er ook nog kinderen zijn die mentaal gezond uit hun opvoeding komen? Ik vrees dat elk kind vroeg of laat op één of ander gebied te maken krijgt met onduidelijke verwachtingen. Maar als dat al tot een probleem leidt, dan is het eerder faalangst.

De perfectionisme<>faalangst vergissing is bijzonder giftig. "Perfectionisme" en zelfs "streven naar perfectie" wordt verward met diverse mentale problemen, vooral maar niet alleen faalangst. De term "perfectionisme" wordt veel te gemakkelijk gebruikt als verzamelnaam, omdat het hebben van een verzamelnaam nu eenmaal gemakkelijker is om teksten te schrijven en theorieën te bedenken. Dat hierdoor de bedreiging die uitgaat van onschadelijk perfectionisme voor objecten, processen en systemen wordt verstikt is bijzonder ergerlijk.

Kan perfectionisme disfunctioneel zijn?

Hoewel perfectionisme een positieve, adaptieve kant kan hebben, die ontwikkeling en groei stimuleert, kan het ook disfunctioneel zijn. Opnieuw die tweeslachtigheid. Dit versterkt weer mijn mening dat de anti-perfectionisten het zogenaamde positieve aspect van perfectionisme gebruiken of misbruiken om het negatieve meer kracht te geven. Alleen, het effect van perfectionisme t.o.v. objecten, processen en systemen is niet vergelijkbaar met het effect van perfectionisme t.o.v. de mens. Teksten als deze, uit de psychotherapeutische hoek, zijn doordrongen van het nefaste effect van perfectionisme. Ik vermoed dat het afzweren van de antieke filosofische betekenis van perfectionisme daar voor iets tussen zit, maar er zijn allicht nog andere oorzaken. Met een complex object als de menselijke geest is het heel handig als je een overkoepelend fictief fenomeen hebt waaraan je alle kwalen kan toewijzen. Het perfectionisme voor objecten, processen en systemen heeft daar echter niets mee te maken, maar het verdrinkt wel onder alle psychotherapeutische negativiteit. Misschien moet ik ook eens een andere term bedenken, bv. praktisch perfectionisme. Dus: mens-perfectionisme en praktisch perfectionisme; is dat iets? Ik laat het bezinken. En een gebrek aan praktisch perfectionisme kan niet alleen zeer disfunctioneel zijn voor de maatschappij, maar is dat ook. Zeker weten.

Wanneer buitensporig hoge en veeleisende normen blijven bestaan, kunnen ze het geestelijk en lichamelijk welzijn, relaties en carrières aantasten (Antony & Swinson, 2009). Geestelijk en lichamelijk welzijn worden aangetast door langdurige en hoge stress, onder eender welke vorm. Heeft niks met perfectionisme te maken.

Is perfectionisme slecht?

"Perfecte prestaties, foutloosheid en het perfecte lichaam worden vereerd in sport, dans en beweging" en hebben geleid tot ongelooflijke optredens en prestaties (Stoeber, 2018, p. 155).

Terwijl perfectionisme bij elke activiteit die discipline en langdurige focus vereist zijn voordelen kan hebben en succes oplevert, kan het op andere momenten (zelfs bij diezelfde individuen) de motivatie schaden en direct leiden tot falen (Stoeber, 2018).

Een onderscheid maken tussen mens- en praktisch perfectionisme zou mij misschien kunnen helpen om het praktisch perfectionisme te verdedigen en te promoten, maar het gaat waarschijnlijk niks veranderen aan de gretigheid van de psychotherapeutische sector om het mens-perfectionisme te blijven uitbuiten.

OCD en perfectionisme

Het verband tussen obsessieve-compulsieve stoornis (OCD) en perfectie is goed gedocumenteerd. Perfectionisten houden zich vaker bezig met overmatig ordenen, wassen, saneren en controleren, vaak gekoppeld aan een behoefte aan zekerheid (Martinelli, Chasson, Wetterneck, Hart, & Björgvinsson, 2014). Zelfde ellende, hoor.

Overigens, de DSM-5, waarvan je de tekst hier kan inkijken, vermeldt (mens-)perfectionisme enkel als begeleidend fenomeen bij bepaalde mentale stoornissen, en nergens als stoornis op zichzelf. Kijk het maar na. Heel anders dus dan de klassieke perfectionismeliteratuur. De psycho-sector is het daar niet bepaald mee eens; begrijpelijk, want de DSM-5 knaagt aan hun markt.

Depressie en perfectionisme

Mensen met een hogere graad van perfectionisme zijn vatbaarder voor depressies, vooral tijdens stressvolle periodes. In het onderwijs kan dit bijvoorbeeld de examentijd zijn, en op het werk, wanneer de planning van een project uitloopt (Antony & Swinson, 2009).

Als de stress aanhoudt, hebben zelfgeoriënteerde perfectionisten meer kans om een jaar later depressief te zijn. Aan de andere kant kunnen de effecten van depressie afnemen door de verwachtingen te verlagen en lagere normen te leren accepteren (Antony & Swinson, 2009).

Zelfde miserie, maar hier moet ik toch even reageren. Dat de effecten van depressie kunnen afnemen door verwachtingen te verlagen en lagere normen te accepteren is je reinste onzin. Als je depressief bent heb je immers geen verwachtingen meer, en zeker geen hoge. Dit is gewoon een onderdeel van de strijd van anti-perfectionisten tegen de bedreiging van hun markt door de hoge normen van anderen.

Perfectionisme, faalangst en uitstelgedrag

Uitstelgedrag komt veel voor bij perfectionisten (Stoeber, 2018). Samen met het aanpakken van ander contraproductief gedrag, kunnen therapeuten suggereren dat cliënten zelfcontrole uitoefenen op gedrag en gedachten die verband houden met uitstelgedrag, zoals het belemmeren of uitstellen van taken.

Perfectionistische zorgen genereren een kloof tussen iemands werkelijke en ideale zelf. Dit gevoel van tekortschieten leidt ertoe dat ze uitstellen tot morgen wat ze vandaag gedaan zouden kunnen krijgen (Smith, Sherry, Saklofske, & Mushqaush, 2017).

Andere studies, met name in de sport, hebben vastgesteld dat perfectionisten ook vaker een faalangst ervaren (Correia, 2018). Uitstelgedrag kan een reactie zijn op zorgen over het maken van fouten of slecht presteren.

Ze moeten zich echt geamuseerd hebben bij het uitzoeken van al die bronnen, om een toch maar zo nadelig mogelijk beeld te scheppen van (mens-)perfectionisme. Die bronnen hoeven zelfs niet samen te hangen. De ene kritiek na de andere wordt aangedragen. Ook zo in de volgende sectie.

Verband tussen burn-out en perfectionisme

Burn-out is een "psychosociaal syndroom dat gepaard gaat met motivatie-, prestatie- en psychologische problemen" en heeft drie kernsymptomen (Hill & Curran, 2015, p. 1):

• Emotionele uitputting – Een algemeen gevoel van overbelast zijn door buitensporige eisen. 
• Onpersoonlijke of cynische houding – Een gevoel van onverschilligheid of onthechting van anderen of de omgeving.
• Verminderd gevoel van competentie of prestatie – Hoe hoger het gevoel van incompetentie of mislukking, hoe meer opgebrand het individu.

Perfectionisme staat het succesvol beheren van onze werklast in de weg en kan soms een factor zijn bij burn-out. Buitensporig hoge normen kunnen betekenen dat perfectionisten minder succesvol zijn in delegeren, prioriteiten stellen en zelfs nee zeggen, wat leidt tot een grotere hoeveelheid taken (Harvard Business Review, 2021).

Mogelijk vanwege het negatieve effect op motivatie wordt perfectionisme in verband gebracht met burn-out en de symptomen daarvan (Hill & Curran, 2015).

Als zodanig kan het bij het onderzoeken van de factoren die burn-out bij een cliënt beïnvloeden, de moeite waard zijn om hun mate van perfectionisme vast te stellen.

Bronnen van PositivePsychology.com

En dan komen we aan de eigenlijke kern van het betoog: de psychotherapeutische sector is er gelukkig nog om het perfectionisme uit de wereld te helpen. Ongetwijfeld interessant materiaal, en mogelijk zelfs nuttig bij het bestrijden van faalangst en aanverwanten, maar met praktisch perfectionisme heeft dit in elk geval niets te maken.

De volgende hulpmiddelen helpen cliënten zich meer bewust te worden van hun persoonlijkheidstrekken door middel van mindfulness en zelfreflectie. Andere hulpmiddelen helpen hen om rust en vrede te vinden, en kunnen helpen bij de buitensporige eisen die mensen met perfectionistische neigingen aan hun leven stellen.

Perfectionistische Overtuigingen 'Flexibiliteit' Zelfbeoordeling – Deze korte beoordeling presenteert een reeks vragen om cliënten te helpen gebieden te identificeren waar hun denken rigide is en gevallen waarin ze baat zouden kunnen hebben bij het ontspannen van perfectionistische neigingen.

Aftellen naar ontspanning – Deze mindfulness oefening nodigt cliënten uit om alle vijf zintuigen te gebruiken om zichzelf te aarden, rust te brengen en mindful de dingen te accepteren zoals ze zijn.

Empathische stoelendans – Deze oefening, gratis te downloaden via ons Positieve Psychologie Oefenpakket, is gebaseerd op de principes van schematherapie om cliënten te helpen anders om te gaan met hun innerlijke kritische stem. Hierbij beweegt de cliënt tussen twee stoelen terwijl hij een dialoog voert tussen verschillende delen van zichzelf in een poging om beter te begrijpen hoe ze samenwerken, conflicteren en zich voelen wanneer ze in het heden worden ervaren.

17 Positieve Psychologie Oefeningen – Als je op zoek bent naar meer wetenschappelijk onderbouwde manieren om anderen te helpen hun welzijn te vergroten, bekijk dan deze kenmerkende verzameling van 17 gevalideerde positieve psychologie hulpmiddelen voor beoefenaars. Gebruik ze om anderen te helpen floreren en bloeien.

Een meeneemboodschap

Streven naar hoge normen of het bereiken van onze ultieme prestaties kan ons motiveren en aanmoedigen om het beste van onszelf te geven en te doen. Maar te veel en te vaak kan ons welzijn schaden en mogelijk leiden tot burn-out, depressie en slechte motivatie. Te veel sex, drugs en rock&roll deugt ook niet.

Onze mate van perfectionisme kan al vroeg in ons leven worden gevormd, waarschijnlijk in reactie op correctie, kritiek, beloningen en steun. De reactie van onze verzorgers op onze inspanningen en hun mate van aanmoediging kan leiden ofwel tot hoge maar realistische normen, of tot een nadruk op prestaties ten koste van onze emotionele behoeften. Het drama van het ouderschap: je doet altijd wel iéts verkeerd.

Perfectionisme kan verstrekkende gevolgen hebben, van onderwijs, werk en hobby's tot het onderhouden van relaties.

Uiteindelijk kan buitensporig perfectionisme uitputtend zijn, ons tot het uiterste drijven en ons emotioneel uitgeput achterlaten of niet in staat stellen te voltooien wat nodig is wanneer het nodig is. Het leven zoals het is.

Neem de tijd om het artikel door te nemen. Overweeg of uw gestreste of opgebrande cliënt (een zwart lijk?) de gevolgen van perfectionisme ervaart (die opgebrande alvast niet meer). Bekijk ons artikel over hoe perfectionisme te overwinnen (nog meer streven?), en vraag jezelf af hoe het mogelijk is om meer realistische normen en haalbare doelen met hen te stellen (en de werkgever heeft niks fout gedaan zeker? natuurlijk niet, want die betaalt). Een meer evenwichtige kijk en verwachtingen hebben zal waarschijnlijk hun leven en relaties met anderen verbeteren.

Wij hopen dat u dit artikel met plezier hebt gelezen (ge moest eens weten…). Vergeet niet onze drie Positieve Psychologie Oefeningen gratis te downloaden.

Referenties

• Antony, M. M., & Swinson, R. P. (2009). When perfect isn't good enough: Strategies for coping with perfectionism. New Harbinger.
• Boyes, A. (2020). Don't let perfection be the enemy of productivity. Harvard Business Review. Retrieved August 24, 2021, from https://hbr.org/2020/03/dont-let-perfection-be-the-enemy-of-productivity
• Correia, M. E. (2018). Fear of failure and perfectionism in sport. Cuadernos de Psicología del Deporte, 18(1), 161–172.
• Harvard Business Review. (2021). HBR guide to beating burnout. Harvard Business Review Press.
• Hill, A. P., & Curran, T. (2015). Multidimensional perfectionism and burnout. Personality and Social Psychology Review, 20(3), 269–288.
• Kohut, H., & Wolf, E. S. (1978). The disorders of the self and their treatment: An outline. International Journal of Psycho-Analysis, 59, 413–425.
• Martinelli, M., Chasson, G. S., Wetterneck, C. T., Hart, J. M., & Björgvinsson, T. (2014). Perfectionism dimensions as predictors of symptom dimensions of obsessive-compulsive disorder. Bulletin of the Menninger Clinic, 78(2), 140–159.
• New Scientist. (2019, August 14). Our obsession with perfection is damaging individuals and society. Retrieved August 24, 2021, from https://www.newscientist.com/article/mg24332433-200-our-obsession-with-perfection-is-damaging-individuals-and-society/
• Rogers, C. R. (1959). A theory of therapy, personality, and interpersonal relationships: As developed in the client-centered framework. In S. Koch (Ed.), Psychology: A study of a science: Vol. 3. Formulations of the person and the social context (pp. 184–256). McGraw-Hill.
• Smith, M. M., Sherry, S. B., Saklofske, D. H., & Mushqaush, A. R. (2017). Clarifying the perfectionism-procrastination relationship using a 7-day, 14-occasion daily diary study. Personality and Individual Differences, 112, 117–123.
• Stoeber, J. (2018). The psychology of perfectionism: Theory, research, applications. Routledge, Taylor & Francis Group.
• Thomson, H. (2019). The misunderstood personality trait that is causing anxiety and stress. New Scientist. Retrieved August 24, 2021, from https://www.newscientist.com/article/mg24332430-600-the-misunderstood-personality-trait-that-is-causing-anxiety-and-stress/