Hieronder een vertaling van Hochsensitivität und Perfektionismus, Anne-Barbara Kern, 29-04-2021. Dit is een achtergrondartikel bij mijn blogartikel Positief perfectionisme. De term 'perfectionisme' wordt wel nog gebruikt waar het gaat over faalangst, maar voor het overige vind ik deze interessante visie bijzonder treffend.

Hoogsensitiviteit en perfectionisme

Door onze fijne manier van waarnemen hebben wij als hoogsensitieve mensen een groot potentieel voor perfectionisme. Hoogsensitief zijn betekent een lagere stimulusdrempel hebben in vergelijking met het populatiegemiddelde; onze filters laten meer informatie door dan bij anderen het geval is. Hierdoor zijn hoogsensitieve mensen uitstekend in staat om details waar te nemen, of ze nu meer of minder succesvol zijn. Mooie dingen kunnen ons meer plezieren dan anderen, maar we voelen ons ook meer gestoord door de minder mooie details, vermits ze ons meer opvallen. Dat geldt overigens ook voor onze eigen zwakheden, die wij als hoogsensitieve mensen ook sterker waarnemen en daardoor vaak overschatten. Dit kan een voordeel zijn, omdat we nauwkeuriger werken en de dingen grondiger doen, maar ook stress veroorzaken omdat we twijfelen aan het resultaat en onnodig veel energie spenderen om het nog beter te doen. In dit blogartikel geef ik je graag enkele impulsen die je helpen om goed van schadelijk perfectionisme te onderscheiden om zo je energiehuishouding in balans te brengen.

Inhoud:
1 – Positief perfectionisme
2 – Perfectionisme uit angst
3 – Perfectionisme gebaseerd op misvattingen
4 – Dwangmatig perfectionisme

Positief perfectionisme

Allereerst wil ik benadrukken dat perfectionisme op zich een goede kwaliteit is! Veel hoogsensitieve mensen krijgen ten onrechte de feedback van anderen dat ze "te" perfectionistisch zijn. En dan krijg je al stress omdat je denkt dat er iets mis is met je, en je probeert te veranderen, ook al is dat niet nodig. Omdat aandacht voor detail een van onze gaven is, zijn we in staat om dingen perfecter gedaan te krijgen, of perfecter te ontwerpen. Dit kan voor anderen behoorlijk ongemakkelijk zijn of jaloezie opwekken, en vervolgens in een kwaad daglicht gezet worden. Mensen die slordig werk leveren beweren vaak dat ze "niet zo perfectionistisch" zijn. Omgekeerd wordt goed werk dan gekleineerd. Aan de andere kant is het belangrijk om jezelf te laten gelden! Met positief perfectionisme bedoel ik dat je het leuk vindt om iets perfect te doen, dat je een idee in je hoofd hebt dat je motiveert om het echt goed te doen. Aan het eind van de dag ben je trots op wat je hebt bereikt, want het resultaat was perfect. Dat heeft een positieve energie. De meeste van de echt goede dingen komen voort uit dit soort perfectionisme.

Perfectionisme uit angst

Perfectionisme geeft altijd stress wanneer het wordt gedreven door negatieve emoties, en niet voortkomt uit de vreugde van het realiseren. Een belangrijke oorzaak van negatief perfectionisme is angst, de angst om te falen, berispt of belachelijk gemaakt te worden. De oorsprong van dergelijke angsten kan verschillende oorzaken hebben bij hoogsensitieve mensen (en anderen).

• We nemen alle inconsistenties, inclusief onze eigen fouten, sterker waar, bijna als door een vergrootglas, en denken dan vaak dat we onszelf deze fouten absoluut niet mogen toestaan, terwijl we ze erger inschatten dan ze in werkelijkheid zijn.
• Als minderheid worden we vaak niet begrepen en vaak bekritiseerd; daarom proberen we het nog beter te doen om minder aanleiding tot kritiek te bieden.
• Mensen die anders zijn, worden vaak gediscrimineerd. Helaas gebeurt dit ook regelmatig bij hooggevoelige mensen. Ook hier kan perfectionisme een (vermeende) strategie zijn om minder aandacht te trekken.

Helaas is angst voor perfectionisme altijd een doodlopende weg. Omdat de angst voortkomt uit het onterecht aangevallen worden. Als je perfectionistisch op dergelijke aanvallen reageert, betekent dit dat je een deel van de schuld bij jezelf zoekt, in plaats van jezelf te verdedigen tegen de aanvaller. Je bent het indirect eens met de aanvaller, verzwakt jezelf en komt uiteindelijk in de slachtofferrol terecht. Hoe je hier weer uit komt, lees je in mijn blogartikel Hooggevoelig? In drie stappen uit de slachtofferrol!

Als je jezelf in deze woorden herkent, en je perfectionisme door angst wordt gedreven, dan is het erg belangrijk om je heel goed bewust te worden van die angst. Dit brengt je bij de oorzaak, en dan kan je het probleem bij de wortel aanpakken, in plaats van jezelf uit te putten in een negatief perfectionisme.

Perfectionisme gebaseerd op misvattingen

De tweede valkuil van perfectionisme waar we in kunnen trappen, is gebaseerd op misvattingen die we om wat voor reden dan ook hebben ontwikkeld. Dit type perfectionisme is vergelijkbaar met het hierboven genoemde positieve perfectionisme. Want om iets perfect te maken, heb ik altijd een idee nodig, een visie van hoe het zou moeten zijn.

Als een kunstenaar bijvoorbeeld een innerlijk beeld voor haar ogen heeft, en aan de uitvoering werkt totdat dit innerlijke beeld honderd procent is geïmplementeerd, dan is dat perfectionisme in positieve zin. Maar wanneer iemand een idee nastreeft dat niets te maken heeft met enige echte innerlijke motivatie, dan put precies dezelfde benadering jezelf enorm uit.

Ook in mijn coachingsessies komt dit relatief vaak voor. Zo had een klant die fulltime werkte, en al op jonge leeftijd in een managementfunctie was gegleden, het idee dat haar tuin pas in orde zou komen als daar niet het minste onkruid zou groeien. Ze kon niet ontspannen in haar vrije tijd, want telkens als ze in de tuin zat, zag ze ergens onkruid en begon ze te wieden. Het beeld dat ze voor ogen had van haar tuin was gewoon te rigoureus. Toen ze dat besefte, kon ze het veranderen en voor een keer het onkruid laten staan. Ze realiseerde zich dat haar focus gewoon ergens anders lag en dat ze zich daar geen zorgen over hoefde te maken.

Als het gaat om perfectionisme, is het belangrijk om de ideeën, beelden en motivaties erachter te onderzoeken:

• Wil je iets perfect maken omdat het echt belangrijk is voor jou en anderen, omdat het iets te maken heeft met je levensdoel, je visie op een beter leven? Ga je gang!
• Zijn dit gewoon dingen die je hebt geleerd dat "men" zou moeten doen, maar die niets te maken hebben met je diepste doelen? Zeg dan maar gedag tegen deze misvattingen die niets met jouw leven te maken hebben! Je kunt de energie die je uistpaart gebruiken voor dingen die echt belangrijk voor je zijn.

Dwangmatig perfectionisme

De derde manier waarop perfectionisme uit de hand kan lopen, is obsessief-compulsief perfectionisme. Het is eigenlijk een mengeling van de laatste twee vormen van destructief perfectionisme. Achter dwang zitten altijd angsten. De dwang ontwikkelt zich dan als een strategie om met angst om te gaan die gebaseerd is op misvattingen. Bijvoorbeeld wie een schoonmaakobsessie heeft, is bang voor bacteriën en vuil, en bang om ziek te worden. Elke keer dat die angst opkomt, wast de persoon zijn handen. Hoogstwaarschijnlijk wordt deze persoon daarna niet ziek. Het brein legt dan verkeerdelijk een oorzakelijk verband: het denkt "omdat ik mijn handen heb gewassen, ben ik niet ziek geworden". En zo wordt handen wassen een coping-strategie, d.w.z. elke keer dat de angst voor bacteriën opkomt, was je je handen. Het brein wordt altijd bevestigd in het verkeerde idee dat dit precies de reden is waarom men gezond bleef.

Hierdoor kom je in een vicieuze cirkel. En dit kan vanalles veroorzaken, bv. dat je pennen altijd op dezelfde manier op het bureau "moet" leggen, of dat je alles "voor duizend procent" moet "overdenken" voordat je handelt. De misvatting van het brein met al deze varianten is gebaseerd op het feit dat het denkt: "Omdat ik het zo deed, gebeurde er niets". Afhankelijk van hoe sterk dit is, kan het variëren van ongevaarlijke, maar energieverslindende eigenaardigheden tot uitgebreide rituelen die veel kracht en tijd vergen. Natuurlijk wordt dat pathologisch.

Als je zulke eigenschappen bij jezelf ontdekt, is het belangrijk om niet aan de dwang toe te geven, dingen gewoon anders te doen en de angst te doorstaan. Er zal immers weinig gebeuren. Dit geeft de hersenen de kans om het verkeerde causale verband te verbreken. Als gevolg hiervan neemt de angst na verloop van tijd af. Als dit obsessieve perfectionisme licht aanwezig is bij je, kun je het op deze manier doen. Maar als de angst te sterk is, zoek dan hulp en ga in therapie. Voor ernstige gevallen zijn er zelfs klinieken die gespecialiseerd zijn in deze confrontatietherapie.

Alles perfect?  ;-)

Bij het schrijven van dit artikel was mijn perfectionisme gericht op het uitdrukken van wat ik in gedachten had op zo'n manier dat het zo gedifferentieerd, gestructureerd, duidelijk en behulpzaam mogelijk was voor mijn lezers. Zoals bij al mijn blogartikelen, heb ik ongebreideld toegegeven aan dit perfectionisme. Dus ik neem nu een pauze en ga joggen. En de rest van de dag is het mij om het even. :-)